تاريخچه اسكواش درجهان
رشته ورزشی اسکواش تاریخچه ای خاص دارد.بازی هایی که با استفاده ازدیوار وپرتاب انواع توپ های دست ساز مثل گوی های پارچه ای و چوبی به سمت آن وکنترل آن دربرگشت ها دربسیاری از کشورها وجود داشته است. حتی امروزه دربرخی از بازی های سنتی وبومی کشورها، اشکالی از این نوع فعالیت ها به چشم می خورد،ازجمله بازی هایی که درآن با استفاده از مشت ، کف دست و چوب یا راکت به توپ ضربه زده می شود. د سال ۱۱۴۸میلادی (۵۲۷ هجري شمسي ) یک سرگرمی به نام کف دست[۱] میان فرانسوی ها متداول بود.اوایل قرن ۱۹میلادی فکراستفاده از راکت وتوپ باعث بوجودآمدن گونه های مختلف از بازی ها شد.
زندانی های زندان فلیت برای سرگرمی و جلوگیری از افسردگی و بی حرکتی با راکت و توپ را به دیوارمی زدندوباعث ظهور بازی ای به نام راکتس[۲] شدند. درسال ۱۸۲۰میلادی بازی راکتس به سرعت به چند مدرسه در انگلستان ورود کرد و با رونق گرفتن این بازی درمدارس،
درسال ۱۸۳۰اسکواش درمدرسه هارو به وجودآمد. شاگردان این مدرسه به کمک راکت سعی می کردند با قدرت به توپ ضربه بزنند وهنگام برگشت آن از دیوار ، دوباره خودرا به آن برسانند واین عمل را تکرار کنند. جاذبه ها وهیجان بازی به زودی باعث رشد آن شد تا جایی که درسال ۱۸۶۴ میلادی اسکواش رسمیت یافت ونخستین زمین های اختصاصی آن ساخته شد.مانند بسیاری از ورزش های آن زمان ، اسکواش نیزاستانداردمشخصی برای شیوه بازی،ساخت وابعادزمین و وسایل لازم خود نداشت.
ازسال ۱۸۷۴ میلادی این بازی ومسابقات اش درانگلیس رسمیت پیدا کرد ودرسال ۱۸۸۳ میلادی اولین زمین اسکواش در آکسفورد انگلیس ساخته شدو درسال ۱۹۱۱ انگلیسی ها قانون بازی اسکواش وابعادزمین آنرا ضابطه مندکردند واین ضوابط به مرور به شکل امروزی درآمد.درسال ۱۹۶۷ميلادي (۱۳۴۶ هجري شمسي )فدراسیون بین المللی اسکواش با ۷کشور مصر ، انگليس ، استرالیا ، آفریقای جنوبی ، پاکستان ، هند و نیوزیلند شکل گرفت ودرسال ۱۹۹۲ نام آن به فدراسیون جهانی اسکواش تغییرکرد.
کشورهای عضو این فدراسیون به مرور افزایش یافت تا جایی که درابتدای سال ۲۰۰۴ تعداد اعضای آن به ۱۵۰ عضورسید.این فدراسیون مورد تایید کمیته بین المللی المپیک وعضو انجمن عمومی فدراسیون های ورزشی بین المللی است. ورود اسکواش در سال ۲۰۲۳ میلادی به عنوان یکی از رشته های اصلی المپیک مورد تصویب کمیته بین المللی امپیک قرار گرفت و این رشته در سال ۲۰۲۸ لس آنجلس برای نخستین بار در المپیک برگزار می شود.
از معروف ترين چهره هاي اسكواش جهان دربخش مردان مي توان به جهانگير خان و جانشير خان هردو از پاكستان ودر بخش بانوان نيكول ديويد از مالزي اشاره كرد . در سال هاي اخير اسكواش بازان مصري با نتايج درخورتوجه خود موفق به حضور در صدر رنكينگ هاي بانوان و مردان جهان شده اند.
اسكواش درزندان فليت
اسكواش درمدرسه هارو
بازيكنان وراكت های قديمی دراسكواش
زمين های اسكواش
تاريخچه اسكواش درايران
با ورود كارشناسان نفتي اروپایی به ايران ، ورزش اسكواش در مناطق نفت خيز جنوب كشور براي پركردن اوقات فراغت كارشناسان راه اندازي شد كه البته كارمندان ايراني شركت نفت هم در اين رهگذر به اين ورزش علاقهمند شدند .
از ساخت نخستين كورت اسكواش دركشورمان اطلاعات دقيقي دردست نيست ولي مي توان با اطمينان گفت اولين كورت هاي اسكواش متعلق به شركت نفت در مسجد سليمان ، آبادان ، امیدیه ، گچساران و تهران ساخته شده است.
اسكواش در دهه ۱۳۳۰ در استان های خوزستان وتهران داراي سالن های تمرینی بود ومسابقات قهرمانی از سوی شرکت نفت و بانک ملی برگزار می شد .
سيد جليل كازروني متولد ۱۳۲۲ درآبادان يكي ازپيشكسوتان اسكواش ايران فرزند مرحوم سيدخليل الله كازرونی که به نوعی نخستین فرد ایرانی بوده که اسکواش را بصورت سازماندهی شده در خوزستان بازی می کرده است وی اسكواش را بطور اصولي درسنين ۱۶ تا ۱۸ سالگي درخارج از کشور آموزش ديده است . به گفته سيد جليل كازروني كلوب تهران [۱]درخيابان كوشك دردهه ۱۳۳۰ دارای كورت اسكواش بوده است ضمن اينكه نخستين كورت های اسكواش در آبادان هم دراوايل دهه ۳۰ ازطريق شركت نفت درمحله بريم ساخته شده است.
مرحوم سيد خليل الله كازرونی كه به نوعي قدیمی ترین ایرانی است که اسکواش را رشته تخصصی خود قرار داده بود ، عضو هيئت مديره كنسرسيوم شركت نفت بعداز ملي شدن نفت بوده وتلاش هاي گسترده اي برای توسعه اين رشته ورزشي ازطريق شركت نفت انجام داده است .
مجله كيهان ورزشي درتاريخ ۱۳ بهمن سال ۱۳۳۵ به برگزاری سومين دوره مسابقات اسكواش با نام جام تكش در باشگاه نفت تهران اشاره كرده كه اين خود نشان دهنده قدمت اسكواش درپايتخت به شمار می رود.
باشگاه اسكواش شركت نفت درمحله الهيه تهران قرار دارد واز بدو تاسيس تاكنون به عنوان يكی از مراكز مهم اسكواش شاهد حضور چهره هاي مهم اسكواش ايران چون مرحوم خليل الله كازروني وآقاي مظفريان ازهمكاران مرحوم كازروني درشركت نفت بوده است.
به دليل قوانين خاص اسكواش وجذابيت اين رشته ورزشي بسياري از افراد تحصيلكرده ومشهور با اسكواش آشنايي دارند.
مرحوم پروفسور محمد حسن گنجی پدرعلم جغرافيای نوين ايران درگفتگويی از وجود يك كورت اسكواش دربانك شاهی دراوايل دهه ۱۳۲۰درتهران خبرداده است که برادر وی غلامعلی گنجی مدیریت باشگاه بانک مذکور را عهده دار بوده است .
با تشكيل اداره تربيت بدنی بانك ملي به سال ۱۳۱۶ دردهه ۱۳۳۰ يك كورت اسكواش در باشگاه بانك ملی تهران واقع در خيابان فردوسي افتتاح مي شود.
درسال ۱۳۴۲ كورت اسكواش شركت نفت واقع درمنطقه الهيه تهران با نام باشگاه ۲۵ شهريور راه اندازی شد و با افتتاح باشگاه شاهنشاهی يا همان باشگاه انقلاب فعلي به سال ۱۳۳۷ درتهران دراواخر دهه ۴۰ يك كورت اسكواش نيز دراين مجموعه ساخته مي شود .
با ورورد جدّی مسوولين كشور به امر توسعه ورزش درابتداي دهه ۵۰ وكسب ميزباني بازي هاي آسيايي ، نخستين فدراسيون اسكواش ايران با حمايت مسولين تربيت بدني شركت ملي نفت [۲] به رياست عباسقلی بختيار از مسوولين شركت ملی نفت ودبيری دكتر محمود نائینی درسال ۱۳۵۲ با بودجه ساليانه ۵۰۰ هزارتومان تاسيس شد.
متاسفانه پس از گذشت مدتي به دليل انحلال سازمان تربيت بدني وقت درسال ۵۶ ، فدراسيون نوپای اسكواش منحل شد ولي فعاليت ها و اقدامات علاقمندان واقعي اسكواش متوقف نشد بطوري كه با برگزاري مسابقات لدر و برنامه هاي آموزشي در باشگاه نفت و انقلاب تهران با حضور چهره هايي چون سيد جليل كازرونی ، سهراب مهريزدان ،محسن كاشفی ، وحيد كيانی ، فرشادسياوشي ، صادق سميعی ، وزيرجهان يوسف زئی به جذب علاقمندان اسكواش دردر اواخر دهه ۱۳۵۰ به راه خود ادامه داد.
از طرفي با حضور چهره هایي چون عباس افتخاری ، دكتر ماشاالله ابراهيمی ودكتر دولت آبادي درباشگاه بانك ملي وحضور كارمندان سفارت خانه های خارجی تنور اسكواش در بانك ملي همچنان گرم بود.
با پيروزي انقلاب اسلامي درسال ۱۳۵۷ و به دليل وقوع جنگ تحميلي درسال ۱۳۵۹ به دليل شرايط خاص كشور راه اندازي فدراسيون ها ورشته هاي جديد دردستور كار سازمان تربيت بدني وقت نبود تا اينكه پس از پايان جنگ در سال ۱۳۶۷وراه اندازي رشته هاي جديد ازسوي سازمان تربيت بدني وقت ، درابتداي دهه ۷۰ كميته اسكواش درفدراسيون بدمينتون تاسيس شد و پس از تلاش ها وكوشش هاي اهالي اسكواش درسال ۱۳۷۱ وبطور رسمي در ۵ مرداد ۱۳۷۲ و در دوره رياست مرحوم دكتر حسن غفوری فرد درسازمان تربيت بدني وقت ، غلامحسين فرزامی از پيشكسوتان فوتبال ايران ، رياست فدراسيون اسكواش جمهوری اسلامي ايران را برعهده گرفت.
فدراسيون اسكواش در سال 1994 ميلادي مطابق با سال 1373 هجري شمسي به عضویت فدراسیون آسیایی[3](ASF) و جهانی [4](WSF) درآمد.
در سال ۱۳۷۵ یک دوره کلاس مربیگری بین المللی با حضور آقای فرهان سمیع اله خان از کشور پاکستان تشکیل شد و ۲۵ نفر در سراسر کشور تحت آموزش قرار گرفتند همچنین در این سال یک دوره کلاس داوری در سطح آسیا توسط آقای منیر شاه رییس کمیته داوران فدراسیون آسیا تشکیل و تعداد ۱۲ نفر تحت آموزش قرار گرفتند.
ساخت سالن هاي شهيد حيدرنيا درسال ۱۳۷۸ درتهران وبرگزاري نخستين دوره مسابقات بين المللي دهه فجر به سال ۱۳۷۵ درباشگاه انقلاب تهران ، برگزاري نخستين دوره كلينيك داوري با حضور مدرس آسيايي به سال ۱۳۷۵ درتهران وهمچنين حضور دربازی هاي آسيايی ۲۰۰۲بوسان وبازی هاي غرب آسيا درسال ۱۳۸۱ به همراه حضور برخي مربيان پاكستاني دركشورمان و ارتباط بين المللي با كشورهاي منطقه ازجمله كويت و راه اندازي هيئت های استاني درشهرهاي مهمی چون يزد ، كرمانشاه ، اصفهان ، زاهدان ، اهواز ، اراك وجزيره كيش باعث بسط وگسترش اين رشته شد.
در شهريور سال ۱۳۸۲ دكترحميد قاسمی با حكم مهندس محسن مهرعليزاده رئيس وقت سازمان تربيت بدني به عنوان دومين رئيس فدراسيون اسكواش جانشين غلامحسين فرزامي شد.ابداع رشته اسكواش باز یا تک دیواره درسال ۱۳۸۲،برگزاري نخستين دوره كلاس بين المللي مربيگري سطح يك آسيا با حضور میجر مانیوم از هند مدرس آسيايی به سال ۱۳۸۲ درتهران ، استخدام مربي خارجي براي تيم ملي از مصر وپاكستان درسال ۱۳۸۳ ، برگزاری نخستين دوره مسابقات بين الملی زنان مسلمان در سال ۸۴ درتهران و پي اس ای [۵] درسال ۱۳۸۵ دركيش وشركت درچند دوره مسابقات آسيايی و جهانی و راه اندازی چند هيئت فعال استانی از ديگر اقدامات مهم فدراسيون از سال ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۶ بود.
در آذر سال ۱۳۸۶ دكتر محمدشریف ملک زاده به عنوان سومين سرپرست فدراسيون اسكواش با حكم مهندس محمد علی آبادي رئيس وقت سازمان تربيت بدني جانشين دكتر حميد قاسمي شد. وی در مجمع انتخابات فدراسیون در ۱۱ اسفند سال ۱۳۸۶ به عنوان رییس فدراسیون انتخاب شد. نخستين حضور بانوان درمسابقات قهرماني جوانان آسيا و همچنين كسب عنوان پنجمي جوانان آسيا تيم پسران درسال ۱۳۸۷ به همراه كسب نخستين مدال بين المللي اسكواش ايران توسط آريا فاضلي منش درمسابقات اسكاتيش اوپن جونيور درهمان سال دراسكاتلند وبرگزاري جشن روز اسكواش با حضور رئيس وقت سازمان تربيت بدنی ، راه اندازی نخستين دوره ليگ حرفه اي مردان درسال ۱۳۸۸ از مهم ترين اتفاقات مسئولیت وی دراسكواش بود.
در ۱۰ اسفند سال ۱۳۸۸ نیز دکترمسعودسلیمانی به عنوان سرپرست فدراسيون اسكواش ودر ۲۸ تير سال ۱۳۸۹ با موفقيت در مجمع انتخابات با حكم دكترعلي سعيدلو رئيس وقت سازمان تربيت بدني به عنوان سومين رئيس فدراسيون اسكواش جانشين دكترملك زاده شد.در ۲۶ شهريور سال ۱۳۹۳ با برگزاري انتخابات فدراسيون اسكواش مسعود سليماني بار ديگربا كسب اكثريت آرا به مدت ۴ سال ديگر به عنوان رييس فدراسيون اسكواش انتخاب و با حكم دكتر محمودگودرزي وزيروقت ورزش و جوانان به اين سمت منصوب شد . در ۲۶ شهریور سال ۱۳۹۷ نیز دکتر سلیمانی با اعتماد رای مجمع عمومی انتخابات برای یک دوره ۴ ساله دیگر به عنوان رییس فدراسیون انتخاب شد و با حکم دکتر سلطانی فر وزیر ورزش و جوانان به این سمت منصوب شد. در دوران حضور دکتر سلیمانی اتفاقات خوبی برای اسکواش ایران در بخش های توسعه همگانی و قهرمانی رقم خورد که مهم ترین آن عبارتند از راه اندازی انجمن اسکواش به صورت رسمی در وزارت علوم و آموزش وپرورش و برقراری تفاهم نامه های متعدد با ارگان ها وسازمان ها ، افزایش تعداد باشگاه ها و کورت های اسکواش و به تبع آن افزایش مخاطبان اسکواش و همچنین افتتاح و بهره برداری از نخستین کورت های تمام شیشه ای ( گلس کورت ) در تهران ، یزد و سمنان ، برگزاری دوره های آموزشی متعدد پیشرفته داخلی و بین المللی ، میزبانی مسابقات قهرمانی جوانان آسیا برای نخستین بار در ۳ دوره ، میزبانی متعدد مسابقات داخلی و بین المللی ، راه اندازی فدراسیون غرب آسیا به ریاست ایران ، کسب عنوان سوم قهرمانی مردان آسیا به سال ۲۰۱۸ و همچنین مدال های انفرادی قهرمانی رده های سنی آسیا برای اولین بار در سال های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۷ .
در ۲۳ مهرماه سال ۱۴۰۱ پس از پایان دوره چهار ساله آقای سلیمانی در فدراسیون ، محسن خمارلو با حکم دکتر حمید سجادی وزیر ورزش و جوانان به عنوان سرپرست جدید فدراسیون منصوب شد. در ۱۲ دی سال ۱۴۰۱ با برگزاری مجمع انتخابات فدراسیون اسکواش ، آقای امیر عزیزی پور به عنوان رییس جدید فدراسیون انتخاب و با حکم دکتر حمید سجادی وزیر ورزش و جوانان به این سمت منصوب شد. کسب نخستین مدال های اسکواش بانوان در میادین بین المللی در سال ۱۴۰۳ بدست آمد.
تاريخچه اسكواش دربخش بانوان
در بخش بانوان شكل گيری رسمي اسكواش از سوي خانم فرشته قضايي وزيری با فراهم كردن مقدمات راه اندازي اسكواش دربخش بانوان درسال ۱۳۷۴ آغاز شد و در ابتدا خانم رادبخت از كارمندان سازمان تربيت بدني به مدت كوتاهي به عنوان نخستين مسوول هيئت اسكواش زنان استان تهران منصوب شد و بعد از وي خانم ها راضيه سيف زاده ( ۱۳۷۵ تا ۱۳۷۷ ) و فرشته وزيري ( ۱۳۷۷ تا ۱۳۷۹ ) مسووليت هيئت اسكواش بانوان تهران رابرعهده داشتند تا اينكه درتيرماه سال ۱۳۷۹ خانم فرشته وزيري به عنوان نخستين مسوول انجمن اسكواش بانوان ازسوي اداره كل ورزش بانوان سازمان تربيت بدني منصوب شد.
نخستين دوره مربيگري اسكواش بانوان نيزدر سال ۱۳۷۸ با مسووليت خانم فرشته وزيری برگزار شد و خانم ها پريوش جهانبانی ،ايران و هما افلاطونی ، فرشته وزيری ، منيژه اشتهاردی و زهراكفترك موفق به كسب دريافت كارت مربيگري شدند.
در بخش بانوان از ابتدای تاسیس انجمن بانوان كشور درسال ۱۳۷۹ خانم ها فرشته قضایی وزیری (۱۳۷۹ تا ۱۳۸۰ )، فرانک حیدری ( ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۲ ) و ژاله گورزی ( ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۳ ) این مسوولیت رابه عهده داشتند.
در سال ۱۳۸۳ با اصلاح اساسنامه فدراسيون هاي ورزشي روساي انجمن هاي رشته هاي ورزشي بانوان در فدراسيون ها با سمت نايب رييس بانوان ادغام شدند و از آن سال خانم ها ژاله گودرزی از سال ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۷ ، نجمه السادات کاشفی از ۱۳۸۷ تا ۱۳۸۸ ، معصومه باکوچی از ۱۳۸۸ تا ۱۳۸۹ ، فاطمه رستم پور از ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۰، دکترالهام شیرزاد از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸ و دکتر شهناز شهربانیان از اسفند ۱۳۹۸ تاکنون عهده دار سمت نايب رئيسی بانوان فدراسيون اسكواش بوده اند.
كوبان
همچنين به دليل فرهنگ سازي اين رشته ورزشي با تصويب فرهنگستان زبان وادب فارسي نام كوبان براي اسكواش پيشنهاد شد.
[۱] باشگاه كلوب تهران درخيابان كوشك درحال حاضر متعلق به تشكيلات نابينايان است
[۲] آقاي اميرنويدي روابط عمومي وقت تربيت بدني شركت ملي نفت و اقايان جعفرنامدار ، غلامحسين فرزامي ، پرويز دهداري ومرحوم شيرزادگان ازاعضاي هيئت مديره تربيت بدني شركت نفت
[۳] ASIAN SQUASH FEDERATION
[۴] WORLD SQUASH FEDERATION
[5] پي اس اي (PSA ) نام سازمان حرفه اي اسكواش مردان و زنان جهان است : ASSOCIATION SQUASH PROFESSIONAL
غلامحسین فرزامی
رییس فدراسیون اسکواش از ۱۳۷۲ تا ۱۳۸۲
مسعود سلیمانی
رییس فدراسیون اسکواش از ۱۳۸۸ تا ۱۴۰۱
حمید قاسمی
رییس فدراسیون اسکواش از ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۶
امیر عزیزی پور
رییس فدراسیون اسکواش از ۱۴۰۱ تا اکنون
محمد شریف ملک زاده
رییس فدراسیون اسکواش از ۱۳۸۶ تا ۱۳۸۸