تاريخچه اسكواش درجهان

با ورود كارشناسان نفتي اروپایی به ايران ، ورزش اسكواش  در مناطق نفت خيز جنوب كشور براي پركردن اوقات فراغت كارشناسان راه اندازي شد كه البته  كارمندان ايراني شركت نفت هم در اين رهگذر به اين ورزش علاقه‌مند شدند .

از ساخت نخستين كورت اسكواش دركشورمان اطلاعات دقيقي دردست نيست ولي مي توان با اطمينان گفت اولين  كورت هاي اسكواش متعلق به شركت نفت در مسجد سليمان ، آبادان ، گچساران و تهران ساخته شده است.
اسكواش در دهه 1330 در استان های خوزستان وتهران داراي  سالن های تمرینی بود ومسابقات قهرمانی از سوی شرکت نفت و بانک ملی برگزار می شد .

سيد جليل كازروني متولد 1322 درآبادان يكي ازپيشكسوتان اسكواش ايران فرزند مرحوم سيدخليل الله كازروني که به نوعی نخستین فرد ایرانی بوده که اسکواش را بصورت سازماندهی شده در خوزستان بازی می کرده است وی   اسكواش را بطور اصولي درسنين 16 تا 18 سالگي  درخارج از کشور آموزش ديده است  . به گفته سيد جليل كازروني كلوب تهران [1]درخيابان كوشك دردهه 1330 داراي كورت اسكواش بوده است ضمن اينكه نخستين كورت هاي اسكواش در آبادان هم دراوايل دهه 30 ازطريق شركت نفت درمحله بريم ساخته شده است.

مرحوم سيد خليل الله كازروني كه به نوعي قدیمی ترین ایرانی است که اسکواش را رشته تخصصی خود قرار داده بود ، عضو هيئت مديره كنسرسيوم شركت نفت بعداز ملي شدن نفت بوده وتلاش هاي گسترده اي براي توسعه اين رشته ورزشي ازطريق شركت نفت انجام داده است .

مجله  كيهان ورزشي درتاريخ 13 بهمن سال 1335 به برگزاري سومين دوره مسابقات اسكواش با نام جام تكش در باشگاه نفت تهران اشاره كرده كه اين خود نشان دهنده قدمت اسكواش درپايتخت به شمار مي رود.

باشگاه اسكواش شركت نفت درمحله الهيه تهران قرار دارد واز بدو تاسيس تاكنون به عنوان يكي از مراكز مهم اسكواش شاهد حضور چهره هاي مهم اسكواش ايران چون مرحوم خليل الله كازروني وآقاي مظفريان ازهمكاران مرحوم كازروني درشركت نفت بوده است.

به دليل قوانين خاص اسكواش وجذابيت اين رشته ورزشي بسياري از افراد تحصيلكرده ومشهور با اسكواش آشنايي دارند.

مرحوم پروفسور محمد حسن گنجي پدرعلم جغرافياي نوين ايران درگفتگويي از وجود يك كورت اسكواش دربانك شاهي دراوايل دهه 1320درتهران خبرداده است که برادر وی غلامعلی گنجی مدیریت باشگاه بانک مذکور را عهده دار بوده است  .

با تشكيل اداره تربيت بدني بانك ملي به سال 1316 دردهه 1330 يك كورت اسكواش در باشگاه بانك ملي تهران واقع در خيابان فردوسي افتتاح مي شود.

درسال 1342 كورت اسكواش شركت نفت واقع درمنطقه الهيه تهران با نام باشگاه 25 شهريور راه اندازي شد  و با افتتاح باشگاه شاهنشاهي يا همان باشگاه انقلاب فعلي به سال 1337 درتهران دراواخر دهه 40  يك كورت اسكواش نيز دراين مجموعه ساخته مي شود .

با ورورد جدّی مسوولين كشور به امر توسعه ورزش درابتداي دهه 50 وكسب ميزباني بازي هاي آسيايي ،  نخستين فدراسيون اسكواش ايران با حمايت مسولين تربيت بدني شركت ملي نفت [2]به رياست عباسقلي بختيار از مسوولين شركت ملي نفت ودبيري دكتر محمود نائینی درسال 1352 با بودجه ساليانه 500 هزارتومان تاسيس شد.

متاسفانه پس از گذشت مدتي به دليل انحلال سازمان تربيت بدني وقت درسال 56 ، فدراسيون نوپاي اسكواش منحل شد ولي فعاليت ها و اقدامات علاقمندان واقعي اسكواش متوقف نشد بطوري كه با برگزاري مسابقات لدر و برنامه هاي آموزشي در باشگاه نفت و انقلاب تهران با حضور چهره هايي چون سيد جليل كازروني ، سهراب مهريزدان  ،محسن كاشفي ، وحيد كياني ، فرشادسياوشي ، صادق سميعي ، وزيرجهان يوسف زئي به جذب علاقمندان اسكواش دردر اواخر دهه 1350 به راه خود ادامه داد.

از طرفي با حضور چهره هایي چون عباس افتخاري ، دكتر ماشاالله ابراهيمي ودكتر دولت آبادي درباشگاه بانك ملي وحضور كارمندان سفارت خانه هاي خارجي تنور اسكواش در بانك ملي همچنان گرم بود.

با پيروزي انقلاب اسلامي درسال 1357 و به دليل وقوع جنگ تحميلي درسال 1359 به دليل شرايط خاص كشور راه اندازي فدراسيون ها ورشته هاي جديد دردستور كار سازمان تربيت بدني وقت نبود تا اينكه پس از پايان جنگ در سال 1367وراه اندازي رشته هاي جديد ازسوي سازمان تربيت بدني وقت ، درابتداي  دهه 70 كميته اسكواش درفدراسيون بدمينتون تاسيس شد و پس از تلاش ها وكوشش هاي اهالي اسكواش  درسال 1371 وبطور رسمي در 5 مرداد 1372 و در دوره رياست مرحوم دكتر حسن غفوری فرد درسازمان  تربيت بدني وقت ، غلامحسين فرزامي از پيشكسوتان فوتبال ايران ، رياست فدراسيون اسكواش جمهوري اسلامي ايران را برعهده گرفت.

فدراسيون اسكواش در سال 1994 ميلادي مطابق با سال 1373 هجري شمسي به عضویت فدراسیون آسیایی[3](ASF) و جهانی [4](WSF) درآمد.

در سال 1375 یک دوره کلاس مربیگری بین المللی با حضور آقای فرهان سمیع اله خان از کشور پاکستان تشکیل شد و 25 نفر در سراسر کشور تحت آموزش قرار گرفتند همچنین در این سال یک دوره کلاس داوری در سطح آسیا توسط آقای منیر شاه رئیس کمیته داوران فدراسیون آسیا تشکیل و تعداد 12 نفر تحت آموزش قرار گرفتند.

ساخت سالن هاي شهيد حيدرنيا درسال 1378 درتهران وبرگزاري نخستين دوره مسابقات بين المللي دهه فجر به سال 1375 درباشگاه انقلاب تهران ، برگزاري نخستين دوره كلينيك داوري با حضور مدرس آسيايي به سال 1375 درتهران وهمچنين حضور دربازي هاي آسيايي 2002بوسان وبازي هاي غرب آسيا درسال 1381 به همراه حضور برخي مربيان پاكستاني دركشورمان و ارتباط بين المللي با كشورهاي منطقه ازجمله كويت و راه اندازي هيئت هاي استاني درشهرهاي مهمي چون يزد ، كرمانشاه ، اصفهان ، زاهدان  ، اهواز ، اراك وجزيره كيش باعث بسط وگسترش اين رشته شد.

در شهريور سال 1382 دكترحميد قاسمي با حكم مهندس محسن مهرعليزاده رئيس وقت سازمان تربيت بدني به عنوان دومين رئيس فدراسيون اسكواش جانشين غلامحسين فرزامي شد.ابداع رشته اسكواش باز یا تک دیواره درسال 1382،برگزاري نخستين دوره كلاس بين المللي مربيگري سطح يك آسيا با حضور مدرس آسيايي به سال 1382 درتهران ، استخدام مربي خارجي براي تيم ملي از مصر وپاكستان درسال 1383 ، برگزاري نخستين دوره مسابقات بين المللي  زنان مسلمان در سال 84 درتهران و پي اس اي[5] درسال 1385 دركيش وشركت درچند دوره مسابقات آسيايي و جهاني و راه اندازي هيئت استاني فعالي چون گلستان ، فارس از ديگر اقدامات مهم فدراسيون از سال 1382 تا 1386 بود.

در آذر سال 1386 دكتر محمدشریف ملک زاده به عنوان سومين سرپرست فدراسيون اسكواش با حكم مهندس محمد علي آبادي رئيس وقت سازمان تربيت بدني جانشين دكتر حميد قاسمي شد. وی در مجمع انتخابات فدراسیون در 11 اسفند سال 1386 به عنوان رییس فدراسیون انتخاب شد. نخستين حضور بانوان درمسابقات قهرماني جوانان آسيا و همچنين كسب عنوان پنجمي جوانان آسيا تيم پسران درسال 87 به همراه كسب نخستين مدال بين المللي اسكواش ايران توسط آريا فاضلي منش درمسابقات اسكاتيش اوپن جونيور درهمان سال دراسكاتلند وبرگزاري جشن روز اسكواش با حضور رئيس وقت سازمان تربيت بدني ، راه اندازي نخستين دوره ليگ حرفه اي مردان درسال 1388 از مهم ترين اتفاقات مسئولیت وی دراسكواش بود.

در 10 اسفند سال 1388 نیز دکترمسعودسلیمانی به عنوان سرپرست فدراسيون اسكواش ودر 28 تير سال 1389 با موفقيت در مجمع انتخابات  با حكم دكترعلي سعيدلو رئيس وقت سازمان تربيت بدني به عنوان سومين رئيس فدراسيون اسكواش جانشين دكترملك زاده شد.در 26 شهريور سال 1393 با برگزاري انتخابات فدراسيون اسكواش مسعود سليماني بار ديگربا كسب اكثريت آرا به مدت 4 سال ديگر به عنوان رييس فدراسيون اسكواش انتخاب و با حكم دكتر محمودگودرزي وزيروقت ورزش و جوانان به اين سمت منصوب شد . در 26 شهریور سال 1397 نیز دکتر سلیمانی  با اعتماد رای مجمع عمومی انتخابات برای یک دوره 4 ساله دیگر به عنوان رییس فدراسیون انتخاب شد و با حکم دکتر سلطانی فر وزیر ورزش و جوانان به این سمت منصوب شد. در دوران حضور دکتر سلیمانی اتفاقات خوبی برای اسکواش ایران در بخش های توسعه همگانی و قهرمانی رقم خورد که مهم ترین آن عبارتند از راه اندازی انجمن اسکواش به صورت رسمی در وزارت علوم و آموزش وپرورش و برقراری تفاهم نامه های متعدد با ارگان ها وسازمان ها ، افزایش تعداد باشگاه ها و کورت های اسکواش و به تبع آن افزایش مخاطبان اسکواش و همچنین افتتاح و بهره برداری از نخستین کورت های تمام شیشه ای ( گلس کورت ) در تهران ، یزد و سمنان ، برگزاری دوره های آموزشی متعدد پیشرفته داخلی و بین المللی ، میزبانی مسابقات قهرمانی جوانان آسیا برای نخستین بار در 3 دوره ، میزبانی متعدد مسابقات داخلی و بین المللی ، راه اندازی فدراسیون غرب آسیا به ریاست ایران ، کسب عنوان سوم قهرمانی مردان آسیا به سال 2018 و همچنین مدال های انفرادی قهرمانی رده های سنی آسیا برای اولین بار در سال های 2014 و 2017 .

در 23 مهرماه سال 1401 پس از پایان دوره چهار ساله آقای سلیمانی در فدراسیون ، محسن خمارلو با حکم دکتر حمید سجادی وزیر ورزش و جوانان به عنوان سرپرست جدید فدراسیون منصوب شد. در 12 دی سال 1401 هم با برگزاری مجمع انتخابات فدراسیون اسکواش ، آقای امیر عزیزی پور به عنوان رییس جدید فدراسیون انتخاب و با حکم دکتر حمید سجادی وزیر ورزش و جوانان به این سمت منصوب شد.  

تاريخچه اسكواش دربخش بانوان

در بخش بانوان شكل گيري رسمي اسكواش از سوي خانم فرشته قضايي وزيري با فراهم كردن مقدمات راه اندازي اسكواش دربخش بانوان درسال 1374 آغاز شد و در ابتدا خانم رادبخت از كارمندان سازمان تربيت بدني به مدت كوتاهي به عنوان نخستين مسوول هيئت اسكواش زنان استان تهران منصوب شد و بعد از وي خانم ها راضيه سيف زاده ( 1375 تا 1377 ) و فرشته وزيري  ( 1377 تا 1379 ) مسووليت هيئت اسكواش بانوان تهران رابرعهده داشتند تا اينكه درتيرماه سال 1379 خانم فرشته وزيري به عنوان نخستين مسوول انجمن اسكواش بانوان ازسوي اداره كل ورزش بانوان سازمان تربيت بدني منصوب شد.

نخستين دوره مربيگري اسكواش بانوان نيزدر سال 1378 با مسووليت خانم فرشته وزيري برگزار شد و خانم ها پريوش جهانباني ،ايران و هما افلاطوني ، فرشته وزيري ، منيژه اشتهاردي و زهراكفترك موفق به كسب دريافت كارت مربيگري شدند.

در بخش بانوان از ابتدای تاسیس انجمن بانوان كشور درسال 1379 خانم ها فرشته قضایی وزیری (1379 تا 1380 )، فرانک حیدری ( 1380 تا 1382 ) و ژاله گورزی  ( 1382 تا 1383 ) این مسوولیت رابه عهده داشتند.

در سال 1383 با اصلاح اساسنامه فدراسيون هاي ورزشي روساي انجمن هاي رشته هاي ورزشي بانوان در    فدراسيون ها با سمت نايب رييس بانوان ادغام شدند و از آن سال خانم ها ژاله گودرزی از سال 1383 تا 1387 ، نجمه السادات کاشفی از 1387 تا 1388 ، معصومه باکوچی از 1388 تا 1389 ،  فاطمه رستم پور از 1389 تا 1390، دکترالهام شیرزاد از سال 1390 تا 1398 و دکتر شهناز شهربانیان از اسفند 1398 تاکنون عهده دار سمت نايب رئيسي بانوان فدراسيون اسكواش بوده اند. 

كوبان

همچنين به دليل فرهنگ سازي اين رشته ورزشي با تصويب فرهنگستان زبان وادب فارسي نام كوبان براي اسكواش پيشنهاد شد.

[1] باشگاه كلوب تهران درخيابان كوشك درحال حاضر متعلق به تشكيلات نابينايان است

[2] آقاي اميرنويدي روابط عمومي وقت تربيت بدني شركت ملي نفت و اقايان جعفرنامدار ، غلامحسين فرزامي ، پرويز دهداري ومرحوم شيرزادگان ازاعضاي هيئت مديره تربيت بدني شركت نفت

[3] ASIAN   SQUASH   FEDERATION

[4] WORLD SQUASH FEDERATION

[5] پي اس اي (PSA ) نام سازمان حرفه اي اسكواش مردان و زنان جهان است : ASSOCIATION  SQUASH   PROFESSIONAL